U pogledu biološke raznovrsnosti i mogućnosti njenog adekvatnog korišćenja, u skladu sa održivim razvojem, teritorija Novog Pazara je nedovoljno istražena. I pored toga, dosadašnja saznanja potvrđuju da se područje opštine odlikuje bogatstvom specijskog, ekosistemskog i predeonog diverziteta i to:
- Brojne vrste flore i faune;
- Veliki broj endemičnih, endemo-reliktnih i reliktnih vrsta flore i faune;
- Veliki broj različitih vrsta i varijeteta ekosistema;
- Velika koncentracija vrsta i ekosistema na malom prostoru.
U kvalitativnom pogledu Novi Pazar ima velike potencijale u pogledu korišćenja biodiverziteta. Zbog izuzetne specijske i ekosistemske raznovrsnosti kao i njihove osetljivosti i malih površina, koje brojne vrste i ekosistemi zauzimaju, ograničena je mogućnost korišćenja pojedinih segmenata biodiverziteta. Pregled mogućnosti i režima korišćenja biodiverziteta sa stepenom ugroženosti biće prikazan prema osnovnim tipovima staništa organizama, a u skladu sa međunarodnom klasifikacijom predeonih tipova CORINE.
1. Ekosistemi vrba
Zajednice vrba se prostiru na šljunkovitim obalama i sprudovima, naročito u srednjim tokovima planinskih reka. Za ove zajednice je karakteristično da imaju skroman diverzitet flore i faune, ali pojedine vrste su zaštićene ili bi trebale to da budu. Osnovna funkcija ovih ekosistema je meliorativna, ali u periodu visokog vodostaja korenmje vrba i drugog rastinja predstavljaju pogodno mesto za mrest riba i razmnožavanje i ostalih vodenih organizama.
2. Ekosistemi visokoplaninskih žbunastih vegetacija
Područje ekosistema visokoplaninskih žbunastih vegetacija je iznad gornje šumske granice. Zajednice planinske kleke i borovnice prostiru se na silikatnom, a zajednice bora krivulj pretežno na krečnjačkom, ređe na silikatnom zemljištu.Ovi ekosistemi su pod ngativnim antropogenim uticajem. Usled povećanja površina pod pašnjacima u visokoplanisnkim zonama prvi na udaru su bili ekosistemi visokoplaninskih žbunastih vegetacija. Krčenje i spaljivanje su uobičajeni načini fizičkog uništavanja ove vegetcije.
3. Ekosistemi dolinske i nizijske mezofilne livade
Zajednice dolinskih i nizijskih mezofilnih livada su ograničenog rasprostranjenja duž rečnih dolina. Većim delom pretvorene su u poljoprivredno zemljište ili se koriste za ispašu ili kao livade kosanice. Odlikuju se bogatstvo diverziteta. Kako je vraćanje ovih zajednica u prvobitno prirodno stanje neizvodljivo i nerealno, neophodno je preostale, nedirnute ekosisteme trajno zaštititi sprečavanjem promene njihovog tradicionalnog načina korišćenja.
4. Ekosistemi brdsko kserofilnih livada i pašnjaka
Ovi ekosistemi se prostiru na različitim geološkim podlogama. To su livade i pašnjaci, koji se razlikuju po cenološkom sastavu i fitocenološkoj pripadnosti. Predstavlju sastavni deo planinskih pejsaža izuzetne vrednosti, kojih je dnas u evropskim zemljama sve manje. Prevođenje prirodnih livada i pašnjaka u površine sa fertilizovanim zeljastim zajednicama oskudnog do skromnog diverziteta treba sprečiti kako bi se zadržao visoki kvalitet sena, a time i osigurala kvalitetna stočarska proizvodnja. Osim toga, sačuvale bi se pozitivne vrednosti i funkcije prirodnih livada i pašnjaka kao što su: medonosna i medicinka flora, antierozivna zaštita i dr.
5. Ekosistemi visokoplaninskih rudina
Zajednice visokoplaninskih rudina prostiru se na krečnjačkim i silikatnim podlogama. Najznačajnije su zajednice polegle, žbunaste formacije sibirske kleke, bora krivulja i subalpski kamnjari.Na štetu zajednica visokoplaninskih rudina, kao i sečom gornjih i nižih šumskih pojaseva, oformljena su visokoplaninski pašnjaci. Ekstenzivna stočarska proizvodnja degradirala je ove pašnjake, ali je poslednjih decenija, usled smanjenja grla stoke, poboljšana njihova hranljiva i produktivna vrednost. Znači, produkcioni potencijal pojedinih pašnjaka zavisi od osnovne zajednice od koje su se formirali i uticaja i trajanja negativne antropozoogene selekcije. Ako se primene i strogo kontrolišu ekološki principi u ovim ekosistemima, tradicionalna visokoplaninska stočarska proizvodnja ima dobru perspektivu. Ekosistemi visokoplaninskih rudina su prirodni izvor lekovitih biljaka, koje se koriste u farmaceutskoj industriji i u traicionalnoj medicini.
6. Ekosistemi visokih tresava planinskih područja
Zajednice visokih tresava planinskih područja prostiru se na različitim podlogama. Nalaze se na mestima nekadašnjih jezera u zoni četinarskih šuma, pored potoka u visokoplaninskim područjima iznad gornje granice šume. Oba tipa tresetišta prostiru se na malim površinama. S obzirom da su to staništa izuzetno reliktne flore i faune, efekat korišćenja treseta ima veće negativne posledice po životnu sredinu, nego što je korist od njegove eksploatacije. Ekonomski efekti korišćenja tresetišta ne mogu da se uporede sa istorijskom vrednošću flore i faune u ovim ekosistemima.
7. Ekosistemi sipara, osulina i točila
Ekosistemi sipara, osulina i točila prostiru se u brdskim regionima, klisurama i kanjinima. Odlikuju se izuzetno oskudnim biodiverzitetom.
8. Ekosistemi veštačkih vršnih akumulacija u klisurama i kanjonima
Karakteristika zajednica veštačkih vršnih akumulacija u klisurama i kanjonima odlikuje se izuzetno siromašnim diverzitetom flore i faune. Poribljavanjem se nije povećala produkcija ribe. U plićim delovima starih akumulacija nalaze se osiromašene zajednice Phragmition communis, Potamion eurosibricum i Lemnion minoris, a povećana je produkcija hidrobionata.
9. Ekosistemi planinskih vodotokova do gornje šumske granice
Kontrola ribolova i sprečavanje zagađenja reka i potoka doprineće oporavku populacije vodenih organizama u ovim ekosistemima, koje su u pogledu brojnosti nalaze u vrlo nepovoljnom stanju, posebno u oligotrofnim rekama. U cilju zaštite i održivog razvoja ovih ekosistema neophodno je sprečiti nedopustive načine ribolova kao što su: korišćenje nedozvoljenog ribolovnog pribora, eksploziva, omamljujućih hemijskih sredstava i dr.
Autor: MPG71
agroekonomija 